Neuropsihijatrija

Tim ljekara

Prof. dr Renata Hodžić, specijalista neuropsihijatrije

Prim.dr Abdurahman Kuldija, specijalista neuropsihijatar, subspecijalista za bolesti ovisnosti, grupni psihoterapeut

Neurologija je grana medicine koja se bavi dijagnostikom i liječenjem oboljenja mozga, kičmene moždine, perifernog nervnog sistema i mišića.

Psihijatrija je grana medicine koja se bavi dijagnostikom i liječenjem psihičkih smetnji i poremećaja, kao i poremećaja funkcije centralnog nervnog sistema, uzrokovanih psihološkim, socijalnim i biološkim (organskim) faktorima.

Veliki broj neuroloških i psihijatrijskih poremećaja zahtijeva integralni neuropsihijatrijski pristup u dijagnostici i liječenju. Uže oblasti (kojima se bavi Prof.dr Nikola Ilanković).

Anksioznost, strahovi

Anksioznost, tejskoba je strah bez jasnog razloga, stanje koje se karakteriše osjećajem unutrašnje uznemirenosti, uplašenosti, straha da će se nešto loše dogoditi, uz psihomotornu napetost, unutrašnji nemir, razdražljivost, vegetativnu nestabilnost i često poremećeno spavanje. Može biti psihološkog i organskog uzroka, ali i izazvana i mnogim tjelesnim i duševnim bolestima, lijekovima i drogama. Ukoliko ometa funkcionisanje ličnosti, moze se uspješno liječiti psihoterapijski i lijekovima kod neuropsihijatra i psihologa/psihoterapeuta.

Snovi - analiza

Analiza snova je zlatni put u nesvejsno, kako je Frojd govorio. Stručnjaci za analizu i tumačenje snova (neuropsihijatri, psihijatri, psiholozi) koristeći simboliku događanja u snovima mogu iznaći skrivene emocionalne konflikte kod određene ličnosti. Na taj način se uspješnije pristupa liječenju psihičkih smetnji koje pacijent ima.

Hipnoza

Medicinska ili ljekarska hipnoza je metoda koja Vam pruža mogućnost da na potpuno prirodan i neškodljiv način postignete emocionalnu i vegetativnu ravnotežu. Hipnotičkom regresijom se mogu ponovo iz nesvjesnog u svjesno dovesti i obraditi emocionalne traume i konflikti.

Autogeni trening

Autogeni trening je vrsta autohipnoze, samostalnog vođenja autorelaksacije, pri čemu dolazi do sužavanja svijesti i oslobađanja organizma za vegetativno, automatsko, nesvjesno, uravnoteženje poremećenih funkcija i rada unutrašnjih organa. Potiče od njemačkog psihijatra H.J. Schultza, a tehniku je unaprijedio Prof. W. Dogs. Psihoterapijski je lijek izbora kod psihosomatskih i vegetativnih poremećaja.

Bolesti zavisnosti

Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije, zavisnost od psiho-aktivnih supstanci (droga), nikotina, alkohola, hrane, igrica, kockanja, seksa, itd. je posebno duševno, a ponekad i fizičko stanje organizma koje nastaje djelovanjem sredstva koje stvara zavisnost na organizam i reakcije organizma na njega. Karakteriše ga doživljaj prinude da se povremeno ili redovno uzima supstanca ili povremeno ili redovno praktikuje ponašanje koji stvara zavisnost. Namjera, želja, žudnja zavisnika je da doživi zadovoljstvo nakon uzimanja supstance ili praktikovanja određenog ponašanja, ili da izbjegne teške neugodnosti koje nastaju neuzimanjem droge (apstinencijski sindrom).

Demencije

Demencije se definišu kao stečeno narušavanje kognitivnih funkcija (pamćenja i mišljenja), ali i govora, čulnih funkcija, motorike i ponašanja, koje zajedno sa promjenama ličnosti mogu poremetiti profesionalnu aktivnost i socijalnu efikasnost pacijenta. Demencije imaju veliki broj različitih uzroka i veliki broj tih sindroma je lječiv tj. reverzibilan.

Depresije

Depresija ili patološko tugovanje kao najčešće simptome ima bezrazloznu tugu, strah, nesanicu i osjećanje krivice. Depresije se uslovno mogu podijeliti na reaktivne, koje su najčešće psihološkog karaktera i nastaju posle gubitka, razdvajanja, stresnog događaja a paradoksalno nekada i nakon postignutog uspjeha, i endogene, koje su biološkog karaktera i posljedica su biohemijskih i endokrinoloških poremećaja u mozgu i organizmu. Veliki broj depresija posljedica je tjelesnih bolesti, na primjer smanjene funkcije štitaste žlijezde, infekcije, zapaljenja ili lijekova koji se koriste za liječenje bolesti drugih organa i sistema (antihipertenzivi, sedativi itd.).

Nejasni simptomi i dijagnoze

Veliki broj pacijenata se obraća lekaru, jer se osjeća loše ili ima različite, promjenljive i nejasne simptome nekog poremećaja. Veliki broj tih nejasnih stanja ima svoj psihološki, tjelesni ili socijalni uzrok, te je neophodno napraviti preglede u konsultaciji sa dobrim ljekarom opšte medicine odnosno neuropsihijatrom, radi iznaženja pravog uzroka i ciljanog liječenja poremećaja.

Epilepsije

Epileptični napadi kao simptom ili znak su posljedica pretjerane ili abnormalne aktivnosti – razdraženja nervnih ćelija u mozgu, a uzroci mogu biti u samoj moždanoj kori, van mozga u organizmu i u spoljnoj sredini. Kod nekih ljudi epilepsija nastaje kao posljedica povrede ili zapaljenja mozga i moždanica, moždanog udara, tumora mozga, zloupotrebe droge i alkohola, itd.

Nakon dijagnostičkih postupaka (anamneza, pregledi, EEG, MR mozga, holter EEG, video EEG) napadi mogu kontrolisati lijekovima u oko 70% slučajeva. Kod onih pacijenata čiji napadi ne reaguju na ljekove, dolazi u obzir i neurohirurška intervencija.

Fobije

Fobije predstavljaju oblik anksioznosti/straha koji se strukturiše i vezuje za određene situacije, objekte, mjesta ili aktivnosti. Osobe koje doživljavaju fobični strah su svjesne da je on nerealan, ali sve čine da provocirajuću situaciju ili objekat izbjegnu. Liječi se psihoterapijom i lijekovima.

Glavobolje

Glavobolje su simptom velikog broja bolesti koje zahvataju glavu, vrat, ali i niza tjelesnih oboljenja, povreda, infekcija, trovanja, sunčanice, itd. Zbog velikog broja uzroka glavobolja, neophodno je obratiti se iskusnom neurologu/neuropsihijatru koji će napraviti plan dijagnostike, konsultovati ostale ljekare, napraviti snimke, utvrditi dijagnozu i predložiti odgovarajuće liječenje.

Halucinacinacije

Halucinacije su obmane čula, koje za razliku od iluzija gdje postoji izvor čulne draži, nastaju u mozgu bez odgovarajuće objektivne čulne stimulacije. Javljaju se u posebnim situacijama i stanjima kao što su: velika emotivna napetost, umor, nesanica, stanja intoksikacije, infekcije, trovanja, povreda, psihotičnih poremećaja, dejstva lijekova i droga, itd. Najčešće su vizuelne (vidne) i akustične (sluše) halucinacije, mada se mogu javiti i u ostalim čulima. Neophodna je konsultacija iskusnog neuropsihijatra i drugih specijalista zavisno od uzroka halucinacija..

Bolna stanja (hronični bolovi)

Hronični bol ili bolno stanje je svaki bol koji traje više od šest mjeseci. Izazvan je organskim ili psihičkim uzrocima. Često ga prate psihološke smetnje, kao što su anksioznost, depresija i gubitak samopouzdanja. Bolna stanja su često izazvana oboljenjima glave, kičme i zglobova, bolovima u leđima ili mišićima, lošim držanjem, bakterijskim i virusnim infekcijama ili bolestima zavisnosti. Hronični bol više pogađa žene, a najčešća vrsta hroničnog bola je hronični bol u leđima.

„Burn out" sindrom (izgaranja, iscrpljenosti)

Sindrom izgaranja na poslu se javlja kod ljudi koji rade veoma mnogo i na rizičnim i odgovornim radnim mjestima (hirurzi, policajci, novinari, piloti, itd.) i manifestuju se gubitkom koncentracije, poremećajem spavanja, razdražljivošću, gubitkom motivacije, depresijom, itd. Neophodno je obracanje neuropsihijatru nakon sistematskog ljekarskog pregleda.

Košmarni snovi

Noćne more ili košmarni snovi se javljaju u fazi spavanja u kojoj sanjamo (REM spavanje). To su uznemiravajući snovi koji se mogu vezati za preživljeno traumatično iskustvo. Ovaj poremećaj u spavanju se ponekad javlja u sklopu infekcije respiratornih puteva (zapušen nos), kao posledica korišćenja alkohola i droga (marihuana, ekstazi, heroin), zatim nekih tjelesnih bolesti, uzimanja nekih lijekova, kao što su: levo-dopa, dopaminski agonisti, beta-blokeri, selektivni inhibitori ponovnog preuzimanja serotonina, jedan broj hipnotika, statini i antiholinergici. Noćne more ne ugrožavaju zdravlje, ali remete spavanje i psihičku stabilnost. Nakon utvrđivanja uzroka, pristupa se ciljanom liječenju.

Nesvjestice

Nesvestica se opisuje kao omaglica, „zacrnjivanje pred očima" ili osjećanje prijetećeg onesvješćivanja. Nastaje zbog naglog smanjenja priliva krvi u mozak zbog pada ili skoka krvnog pritiska, zamora, malokrvnosti, infektivnog stanja, srčanih aritmija, dejstva nekih lijekova, itd. Može doći i do potpunog gubitka svijesti - kolaps, sinkopa, epileptični napad. Treba ispitati sve uzroke i preduzeti odgovarajuće liječenje.

Menadžerski sindrom

Menadžerska bolest, kao klinički entitet novijeg datuma, i posljedica je savremeno prebrzog načina i javlja se kao skup simptoma i znakova usljed obolijevanja menadžera i svih ljudi sa sličnim psihofizičkim opterećenjima (ljudi na rukovodećim mestima, poslovni ljudi, bankari i ljudi na poslovima visokog rizika i tempa rada kao što su kontrolori leta, hirurzi, novinari i ljudi koji rade na berzama).

Prvi simptomi i znaci poremećaja funkcija zdravlja u pravcu razvijanja procesa menadžerskog sindroma jesu: poremećaj spavanja, znojenje ruku, nelagodnost u grudima (najčešće u vidu stezanja, pritiska, težine, proboda, tištanja i slično), glavobolja, nervoza, vrtoglavica, nesvjestica, razdražljivost, nagle promjene krvnog pritiska i brojni i različiti drugi znaci nadraženosti neurovegetativnog sistema.

Neurovegetativna distonija

Predstavlja neravnotežu u funkcionisanju vegetativnog nervnog sistema, koji inače nesvjesno upravlja funkcijom svih naših unutrašnjih organa (srca, pluća, želuca, creva, bešike, polnim funkcijama). Ne preduzimanje mjera za stabilizaciju vegetativnog nervnog sistema, može kasnije dovesti do pravih psihosomatskih bolesti. Liječi se psihoterapijski (hipnoza, autogeni trening) i lijekovima.

Poremećaji ponašanja

Svako ponašanje (kod djece, odraslih, starih) koje odstupa od prosječnog ponašanja za određenu individuu, kulturu, religiju, geografsko područje, a razvija se neočekivano i bez vidljivog uzroka, zahteva konsultaciju neuropsihijatra.

Nesanica i drugi poremaćaji spavanja

Nesanica (nemogućnost uspavljivanja, česta noćna budjenja i rano jutarnje buđenje) koja traje duže vremena zahtijeva konsultaciju neuropsihijatra, ispitivanje psiholoških i tjelesnih uzroka, i izbor odgovarajuće terapije. Koristi za precizniju dijagnostiku i registrovanje cjelonoćnog spavanja (polisomnografija, PSG) ili 24-časovni holter EEG.

Poremećaji pamćenja i učenja

Smetnje upamćivanja i prisjećanja naročito nedavnih sadržaja i događanja, traže konsultaciju neuropsihijatra i neuropsihologa. U nekim slučajevima uzroci su psihopatološki (anksioznost, depresivnost), ali i različiti tjelesni poremećaj i bolesti (povrede, trovanja, infekcije, bolesti krvni sudova, hormonski poremećaji, hipovitaminoze, itd.)

Prisilne misli i radnje (OKP)

Stalno nametanje neprijatnih misli i/ili ponavljanje iste radnje (na pr. stalno pranje ruku) može biti poremećaj prolazne prirode naročito kod dece, ali i dio ili uvod u ozbiljniji psihički ili moždani poremećaj. Potrebna je konsultacija neuropsihijatra.

Psihoze

Psihoze su stanja izmjenjene svijesti u kojima čovjek gubi kontakt sa realnošću, nesuvislo se ponaša i govori, ima pogrešno opažanje, dezorijentaciju, strah, i nesanicu. Zbog straha, osjećanja ugroženosti ili halucinacija, na mahove može biti agresivan. Uzroci su obično organski tj. prate neke telesne poremećaje - intoksikacije (posebno droge!), infekcije, povrede, metaboličke poremećaje, hormonske smetnje, nuspojave lijekova, encefalite, povrede mozga, epilepsije, itd. Utvrđivanjem uzroka, više ili manje danas se uspešno liječe ili kontrolišu. Obavezno se javiti neuropsihijatru, a često je potrebno i bolničko ispitivanje i liječenje u prvoj fazi.

Psihoorganski poremećaji

Psihoorganski poremećaji su poremećaji moždanih funkcija (opažanja, mišljenja, pamćenja, govora, orijentacije, motorike) izazvani poremećajima u samom mozgu (infarkti, upale, povrede) ili u organizmu (infekcije, bolesti srca i krvnih sudova, bolesti jetre i bubrega, metabolički poremećaji, hormonske smetnje, loša ihrana, hipovitaminoze, trovanja, itd). Javljaju se i kod mladih i kod starih. Konsultacijom neuropsihijatra i utvrđivanjem uzroka se relativno uspješno liječe i stabilizuju

Razvojni poremećaji

Spektar poremećaja ili kašnjenja u psihomotornom razvoju djece, obično izazvan povredom CNS na rodjenju, ali i infekcijama i drugim uzrocima prije i poslije rođenja. Neophodna je kompletna funkcionalna dijagnostika od strane neuropsihijatra, defektologa i psihologa, i rano započinjanje stimulativnog habilitacionog ili rehabilitacionog programa. Rani početak rehabilitacije garantuje veći uspjeh.

Tikovi

Tikovi su kratki, brzi nevoljni pokreti kapaka i mišića lica i vrata, ali i mišića ruku i nogu. U stanjima napetosti, strah i nervoze su jače izraženi. Kod djece mogu biti prolazna pojava. Mogu imati psihički uzrok, ali organske poremećeaje nervne funkcije na pr. poslije povrede na rodjenju, druge povrede glave i mozga, enecfalitisa, poslije žutice novorođenčeta, slabost vida, konzumiranje droga (ekstazi), itd. Konsultacija neuropsihijatra i psihologa je potrebna, ali često i oftalmologa.

Psihosomatski poremećaji

Psihosomatski poremećaji se mogu javiti u svim organskim sistemima i posljedica su dugotrajne psihičke (emocionalne) napetosti koja je izazvala poremećaj funkcije (disfunkciju) ili oštećenje (leziju) nekog organa. Primjeri su: čir na dvanaestopalačnom crijevu i želucu, gastritis, kolitis, esencijalna hipertenzija, bronijalna astma, atopični dermatitis, itd. Rješavaju se obraćanjem neuropsihijatru i odgovarajućem specijalisti za tjelesnu bolest (internisti, dermatologu, itd.)

Povrede glave

Povrede glave nastale mehaničkom tupom silom se dijele na kontuzije (nagnječenja) lobanje i lica (bez gubitka svijesti), komocije (potres) mozga sa gubitkom svijesti i kontuzije (nagnječenja) mozga sa gubitkom svijesti i fokalnim neurološkim ispadima. Akutno ih rješava neurohirurg, a posljedice povrede glave ispituje i liječi neuropsihijatar i neuropsiholog.

Moždani infarkt („šlog")

Krvarenje u mozgu ili začepljenje krvnog suda u mozgu (embolija ili tromboza) uzrokuju nedostatak kiseonika u djelu moždanog tkiva (ishemiju) i kao posljedica to tkivo izumire tj. nastaje infarkt mozga (šlog od nem. Schlag tj. udar). Zavisno da li je ishemija prolazna (TIA) ili trajna (infarkt) i koji je dio mozga pogođen nedostatkom kiseonika, doći će do prolaznog ili stalnog poremećaja funkcije za koje je taj dio mozga zadužen. Kao posljedice se javljaju vrtoglavice, slabosti ili oduzetosti lica, dijela tijela ili polovine tijela, gubitak vida, sluha, itd. Rješava ih urgentni neurolog i urgentni neuroradiolog, kao i neurohirurg (posebno prskanje moždane aneurizme). Posljedice šloga liječi neuropsihijatar, fizijatar, fizioterapeut i logoped.

Vrtoglavice

Prisutan je osećaj kretanja ili okretanja (vertigo) predmeta oko pacijenta ili osjećaj okretanja samog pacijenta oko sebe, često praćen mučninom i povraćanjem. Nekada je to samo osećaj zanošenja, lebdenja, plutanja, osjećanje gubitka ravnoteže ili nestabilnosti. Izazvani su poremećajem centra za ravnotežu u unutrašnjem uhu (labirint), smetnjama cirkulacije u glavi, oboljenjima u mozgu, srčanim smetnjama. Ispitivanje je kod ORL specijaliste, neurologa i kardiologa.

Hipohondrijaza

Hipohondrijaza ili uobražavanje neke bolesti ("uobraženi bolesnik") je bolje nazvati poremećajima kojima nije utvrđen uzrok i koji nisu adekvatno liječeni. Potrebno je da se pacijent obrati nakon sistematskog pregleda, iskusnom neuropsihijatru koji će pružiti odgovarajuća objašnjenja za tegobe i smetnje i pomoći u njhovom rješavanju i liječenju.